«بایسته‌های پاسخ‌گویی و تعامل با کودکان» در گفت‌وگوی ایکنا با یک کارشناس دینی

گروه خبرنگاران افتخاری / خلیل منصوری: چگونگی تعامل با کودکان و پاسخ‌گویی به پرسش‌های دینی و قرآنی آنان یکی از مقولاتی است که امروزه بیشتر خانواده‌ها و مربیان را درگیر خود کرده است، متن پیشرو که به بررسی این مقوله پرداخته است، حاصل گفت‌وگوی خبرنگار افتخاری ایکنا با یکی از کارشناسان مسایل دینی کودکان است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین «غلام‌رضا حیدری‌ابهری» کارشناس مسایل دینی کودکان و مشاور بخش پژوهش در گفت‌وگو با خبرنگار افتخاری خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) با بیان این مطلب افزود: کودکان در شرایطی به سر می‌برند که بی‌توجه به مقتضیات و حساسیت‌های آنان می‌تواند تأثیرات بدی در رفتار آینده‌ای ایشان بگذارد، از این رو در تعامل با آنان می‌بایست امور بسیاری مراعات شود. در حوزه پاسخ‌گویی باید نکاتی را مراعات کرد که من از آن‌ها با عنوان «بایسته‌های پاسخ‌گویی» یاد می‌کنم.

به نظر وی مهم‌ترین مسأله در حوزه پاسخ‌گویی به کودکان گوش سپردن هشیارانه به پرسش‌های آنان است.

وی گفت: هرگز از شنیدن پرسش فرزند یا شاگرد خود احساس رنجش نکنید و حتی زمانی که جواب سؤال او را نمی‌دانید، از گوش دادن به پرسش او طفره نروید. شنیدن سؤال او نوعی احترام به وی شمرده می‌شود و بی‌اعتنایی به آن باعث ناراحتی‌اش می‌شود؛ افزون بر این، توجه به سخنان پرسشگر، فشار روانی حاصل از پرسش را که بر دل پرسشگر سنگینی می‌کند، می‌کاهد.

حجت‌الاسلام‌والمسلین حیدری درک دقیق پرسش را از دیگر مؤلفه‌های پاسخ‌گویی به کودکان دانست و گفت: پیش از پاسخ‌گویی به پرسش فرزند یا شاگردتان، به طور دقیق حوزه پرسش او و ماهیت آن را مشخص کنید. برای این کار با طرح چند پرسش می‌توانید به خوبی دریابید که سؤال اصلی وی چیست؟ درک دقیق پرسش، کار پاسخ‌گویی را آسان می‌سازد و مخاطب شما را نسبت به پاسخی که ارائه می‌دهید، مطمئن‌تر می‌کند.

به نظر وی هنگامی که پاسخ پرسشی را نمی‌دانید، بهترین و کوتاه‌ترین پاسخ نمی‌دانم است؛ زیرا که شخص نباید از گفتن عبارت بسیار ارزشمند و عالمانه گفتن «نمی‌دانم» بترسد، چون نه تنها جایگاه علمی شما را نزد کودکان و نوجوانان پایین نمی‌آورد؛ بلکه اگر با رعایت دیگر بایسته‌های پاسخ‌گویی همراه باشد، باعث می‌شود که آنان شما را فردی فکور و فرهیخته بدانند و تواضع و فروتنی را از شما بیاموزند.

وی درنگ در پاسخ‌گویی را امر دیگری از بایسته‌ها دانست و گفت: کودکان و نوجوانان به دلایل بسیاری مانند خجالت کشیدن، ترس از واکنش بزرگ‌ترها و مهارت نداشتن در بیان پرسش‌ها، خیلی وقت‌ها نمی‌توانند سریع و راحت پرسش خود را با شما در میان بگذارند و مجبور می‌شوند برای توضیح سؤال خود، به کرات مکث کنند. مبادا پس از شنیدن بخشی از پرسش او، کار پاسخ‌گویی را آغاز کنید. بنابراین کمی مکث پس از شنیدن سؤال، آمادگی و شوق مخاطب را برای دریافت جواب و آمادگی شما را برای ارائه پاسخی منطقی بالا می‌برد؛ پس در ارائه پاسخ عجله نکنید.

این کارشناس مسایل دینی کودکان ادامه داد: دوری از رفتارها و پاسخ‌های اضطراب‌آلود می‌تواند کودک را از شما دور کند؛ بسیاری از پدران و مادران هنگامی که می‌بینند فرزندشان درباره خدا، قیامت، نبوت و امامت پرسش‌هایی مطرح می‌کنند، سخت نگران ایمان فرزند خود میشوند و چون علاقه زیادی به آنان دارند، دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند و به گمان خودشان برای حفظ ایمان فرزند خود با برخوردی تند وی را به ایمان دعوت می‌کنند.

به نظر وی باید توجه داشت که طرح این گونه پرسش‌ها از سوی بچه‌ها، گام‌هایی است که آنان به سوی ایمانی کامل‌تر و یقینی استوارتر بر می‌دارند. اضطراب و سراسیمگی باعث خواهد شد که شما با جواب‌های پی در پی و پاسخ‌های به هم ریخته و دسته‌بندی نشده، ذهن فرزندتان را آشفته کنید، هرگز نیز او را به پاسخ درست نخواهید رساند.

«پاسخ نگفتن هنگام دل‌مشغولی» بهترین کاری است که پاسخ‌گو می‌تواند انجام دهد. این مطلبی است که حجت‌الاسلام‌والمسلمین حیدری‌ابهری با تأکید بر آن می‌گوید و توضیح می‌دهد: پدر، مادر، معلم و مربی مانند دیگر انسان‌ها همیشه از نشاط روحی و آمادگی برای گفت‌وگوهای ثمربخش برخوردار نیستند. در این وضعیت بهتر است به جای طرح پاسخ‌های نپخته و شتابزده، محترمانه و دوستانه از پرسشگر بخواهند که در زمان دیگری سؤالش را مطرح کند.

به نظر وی توجه به اصل مهم «کلم الناس بقدر عقولهم..» و این که چون سر و کارت با کودک فتاد پس زبان کودکی باید گشاد، بسیار مهم و حیاتی است، بنابراین باید با زبان کودکی و ساده به پرسش‌های آنان پاسخ داد و در صورت نیاز، مناسب است که پرسش فرزند یا شاگرد خود را یک بار با ادبیات خودمان برای او تکرار کنیم. این کار، هم نوعی همراهی با پرسشگر به شمار می‌آید و هم او را برای شنیدن دقیق پاسخ آماده می‌سازد.

وی گفت: اصل دیگر پاسخ‌گویی پس از اندیشه و مطالعه است. اگر برای پاسخ‌گویی شایسته به زمان نیاز دارید تا فکر یا مطالعه کنید و می‌توانید با فرصتی یک روزه یا یک ساعته، پاسخ بهتر و دقیق‌تری ارائه کنید، از مخاطب خود بخواهید که در زمانی دیگر، دوباره پرسش خود را مطرح سازد. جواب ندادن به سوال، از ارائه پاسخ‌های سست و سطحی به مراتب بهتر است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین حیدری ادامه داد: پاسخ‌گویی شجاعانه اصلی مهم است. ذهن بزرگ‌ترها پیچیده و تو در تو است؛ اما ذهن کودکان و نوجوانان این گونه نیست. برخی‌ها از ترس این که مبادا پس از پاسخ‌گویی به سؤال‌های بچه‌ها با پرسش‌های پیچیده‌تری رو به رو شوند، از ارائه پاسخی که می‌دانند نیز صرف نظر می‌کنند.

وی افزود: شما اطلاعات مفید خود را به پرسشگرتان منتقل کنید و اگر با سؤال‌های دشوارتری روبه رو شدید، او را به روحانی محل یا معلم دینی‌اش ارجاع دهید و یا پس از پیدا کردن پاسخ، در فرصت دیگری به گفت‌وگو با وی بپردازید. با درک ظرفیت ذهنی بچه‌ها، پاسخ خود را ارائه کنید و بدانید که اگر مثال‌ها و استدلال‌های شما در حد توان عقلی آنان باشد، در بیشتر موارد، پاسختان را می‌پذیرند.

این کارشناس از دیگر بایسته‌های پاسخ‌گویی کودکان را بیان سابقه پرسش دانست و افزود: اگر پرسش مطرح شده سابقه دارد، به پرسشگر خود یادآور شویم که پرسش تو یکی از سؤال‌های مطرح شده در این زمینه است. اگر پرسشگران بفهمند که در این راه همسفران و همراهان بسیاری داشته و دارند، فشار این گونه پرسش‌ها را راحت‌تر تحمل می‌کنند.

به نظر وی یادآوری پاسخ‌های گوناگون می‌تواند بسیار مهم باشد. اگر یک پرسش، پاسخ‌های گوناگونی دارد، بهتر است این نکته را به پرسشگران یادآور شویم؛ البته نیاز نیست که ما همه پاسخ‌ها را ارائه دهیم. در این گونه موارد باید پاسخی عرضه کنیم که به ذهن مخاطب نزدیک‌تر و با ظرفیت علمی او مناسب‌تر باشد.

ارجاع به منابع معتبر از دیگر بایسته‌های مورد نظر وی است و توضیح می‌دهد: در برخی موارد، سعی کنیم پاسخ را از روی منابعی که در اختیار داریم به پرسشگرمان ارائه دهیم.

وی ادامه داد: این نوع پاسخ دادن سه فایده دارد: اول آنکه وی را به پاسخی که شما بیان می‌دارید مطمئن می‌سازد، دوم آنکه شما راه پیدا کردن برخی پاسخ‌ها را نیز به وی می‌آموزید و به قول معروف، به جای دادن ماهی، ماهی‌گیری را به وی یاد می‌دهید و سوم آنکه منابع معتبر را هم به او معرفی می‌کنید.

وی گفت: پاسخ‌گویی صمیمانه اصلی دیگر در این حوزه است. هر گونه گفت‌وگویی آن گاه به ثمر می‌نشیند که شما با مخاطب خود ارتباط برقرار کنید و در فضایی صمیمی حرف‌های همدیگر را بشنوید. این موضوع در کودکان و نوجوانان به ویژه زمانی که آنان پرسشی را مطرح می‌سازند اهمیت بیشتری دارد.

این کارشناس کودکان گفت: پاسخ‌گویی به پرسش‌های پنهان بسیار مهم است. گاهی از نوع پرسش‌های فرد معلوم می‌شود که او یک نگرانی ویژه دارد. در این موارد، تنها پاسخ‌گویی به پرسش‌های او، مشکل فکری وی را حل نمی‌کند؛ مثلا" اگر دیدید فرزند شما درباره قیامت و عذاب‌های آن پرسش‌های گوناگونی را می‌پرسد، شک نکنید که او دچار یک ترس افراطی از قیامت شده و از مهربانی و رحمت پروردگار غافل گشته است. در این حالت باید وی را به رحمت بی پایان پروردگار و عفو و بخشش خدای مهربان نیز امیدوار کنید و با تصویری درست از مهربانی و لطف خداوند، وی را به اعتدال روحی برسانید.