سرپرست مرکز فرهنگ و معارف قرآن

مجلد یازدهم فرهنگ قرآن تجدیدنظر در قلمرو آیات‌الاحکام را پی‌گیری‌می‌کند 

در مجلد یازدهم فرهنگ قرآن، «حکم» از نظر مفهومی توسعه و از نظر قلمرو گسترش داده شده است تا افزون بر افعال مکلفان، ذوات مکلفان و امور دیگر مرتبط با مکلفان را نیز در برگیرد.

به گزارش قرآن بلاگ به نقل از خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) :حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی‌مقدم، سرپرست مرکز فرهنگ و معارف قرآن ،درباره مجلد یازدهم فرهنگ قرآن، در توضیح این مطلب گفت: حکم که در لغت به معنای منع و در اصطلاح علم اصول بنابر نظر مشهور خطابی است شرعی که به افعال مکلفان تعلق می‌گیرد، در مجلد یازدهم فرهنگ قرآن (از مجموعه آثار مرکز فرهنگ و معارف قرآن) از نظر مفهومی توسعه و از نظر قلمرو گسترش داده شده است تا افزون بر افعال مکلفان شامل ذوات مکلفان و امور دیگر مرتبط با مکلفان نیز شود زیرا هدف از حکم شرعی تنظیم زندگی انسان است و این هدف چنان که با خطاب‌های متعلق به افعال مکلفان مانند وجوب روزه و حرمت شرب خمر محقق می‌شود با خطاب‌های متعلق به ذوات مکلفان همانند زوجیت و خطاب‌های متعلق به امور مرتبط با آنان همانند مکلیت نیز محقق می‌شود از این رو بهتر است که در تعریف حکم شرعی تجدید نظر شود.

سرپرست مرکز فرهنگ و معارف قرآن در بیان تعریف جدید ارائه شده است، گفت: در تعریف جدیدی که ارائه شده حکم شرعی عبارت است از تشریعی که از سوی خداوند برای تنظیم زندگی انسان اعم از آن که به افعال، ذات یا به چیزهای دیگری مربوط به زندگی انسان تعلق می‌گیرد.

وی درباره توسعه در قلمرو حکم شرعی گفت: قلمرو حکم در این جا (کتاب آیات الاحکام فرهنگ قرآن) شامل اعمال ظاهری و باطنی می‌شود و این برخلاف نظریات گذشتگان است که آن را مختص اعمال ظاهری می‌دانستند زیرا اگر حکم شرعی را ویژه اعمال ظاهری و جوارحی انسان بدانیم، بسیاری از مباحث فقهی چون حرمت حسد و بغض مومن، استحباب تفکر و وجوب حب‌الله از دایره احکام شرعی بیرون می‌رود، در حالی که همگان بر حکم شرعی بودن آن اتفاق دارند. قرآن به صراحت اعلام می‌دارد که اعتقاد به شرک حرمت دارد (انعام آیه 51) بنابراین نمی‌توان این مسأله را اختصاص به احکام ظاهری دانست.

وی درباره اقسام حکم شرعی گفت: حکم شرعی تقسیماتی دارد که یکی از آن تقسیم به حکم تکلیفی چون وجوب و حرمت و استحباب و کراهت و اباحه و نیز حکم وضعی چون زوجیت و صحت افعال است. تقسیم حکم به واقعی و ظاهری و یا تقسیم به مولوی و ارشادی نیز از دیگر اقسام آن است.

حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی‌مقدم درباره دیدگاه‌های جدید ارائه شده در مجلد یازدهم فرهنگ قرآن، افزود: در این مجلد در گستره واژگانی که برای حکم شرعی استفاده می‌شود نیز توسعه داده شده است تا همه گستره اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و اعتقادی و هر آن چیزی که مرتبط به زندگی انسان است را شامل شود. از این روست که واژگانی چون حرم و حلال و شرع و فرض و کتاب و وصی و مانند آن و نیز حتی آیاتی که بیانگر تشویق و تهدید و یا وعده و وعید است در گستره واژگانی حکم شرعی مورد توجه قرار گرفته است و از آن آیات نیز احکام شرعی استفاده و استنباط شده است. وی درباره تأثیر این کار در حوزه مسایل احکام شرعی گفت: با این شیوه نوین تفکر و برداشت از آیات دایره آیات الاحکام که در گذشته تنها 350 تا 550 با آیات مکرر می‌شد به بیش از 2800 آیه افزایش یافته است و ما توانسته‌ایم در آیات الاحکام قرآن بیش از این عدد را شناسایی و احکام شرعی را از آن استنباط و به دست دهیم.

وی افزود: برداشت حکم مولوی از آیات در صورتی است که مولوی بودن مستلزم تحصیل حاصل و یا تسلسل نباشد چنان که وجوب معرفت و وجود خدا این گونه‌اند؛ زیرا وجوب معرفت خدا به عقل مسلم فهیمده می‌شود و اگر وجوب آن مولوی باشد، الزام به چیزی خواهد بود که از طریق عقل حاصل شده است. بر این اساس است که اصولی‌ها در این گونه موارد معتقدند که حکم ارشادی است.

به نظر وی استفاده از حکم شرعی از قصص و داستان‌های قرآنی یا گزارش‌های قرآنی که احکام شرایع پیشین را بیان می‌کند یکی از راه‌های استباط حکم شرعی است که در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: از آیات اخلاقی نیز می‌توان متناسب با قراین حکم شرعی استفاده کرد که از آن جمله می‌توان از آیه 63 و 75 سوره فرقان حکم تواضع و عفو و مانند آن را برداشت کرد.

وی در پایان گفت: هدف از ارائه این برداشت‌ها تنها ارائه اطلاعاتی برای پژوهشگران است نه صدور حکم شرعی برای مکلفان؛ از این رو نمی‌توان براساس این کتاب همانند رساله‌های علمیه عمل کرد و شخص را از تقلید بی‌نیاز نمی‌سازد.

مجلد یازدهم فرهنگ قرآن از مجموعه آثار مرکز فرهنگ و معارف قرآن که در بیش از 616 صفحه از بوستان کتاب قم چاپ و منتشر شده است اختصاص به آیات الاحکام دارد.